PHÁT ÂM.

Các nhà ngôn ngữ học bảo chẳng vùng nào nói chuẩn 100% cả. Chỉ có sai ít hay sai nhiều mà thôi.

Mình ở ngoại thành Hà Nội. Hồi nhỏ vào Sài Gòn các cô chú toàn trêu “Đi Hà Lội mua cái lồi về lấu cơm lếp”. Mình xấu hổ nên tập mãi, cuối cùng cũng nói đúng.

Bây giờ làm việc ở Cần Thơ, thấy người miền Tây rặt có khuynh hướng biến âm rung đầu lưỡi /r/ thành một âm xát hữu thanh G /g/. Vì vậy nên mới có “Con cá gô bỏ trong gổ wuậy gột gột!” và “uống rượu” nói thành “uống gụ”.

Cuối những năm 90 mình là phóng viên thường trú tại Tây Bắc. Ở đây thấy đồng bào Thái khi nói tiếng Việt thì không nói được âm Đ. Nếu cố phát âm âm Đ nó lại thành âm L.

Có bận đến Đồn Biên phòng Nà Đít (Yên Châu–Sơn La). Mình phỏng vấn một anh bộ đội người dân tộc Thái, anh í tóm ngay mícro của mình hùng dũng mở đầu bằng khẩu hiệu “ L…là nhà, biên giới là quê hương…”. 

Phỏng vấn bà con trong bản về tình quân dân thì một chị ngọng ngịu: “Bộ lội ở trong L… cũng như con cháu ở trong nhà thôi”.

Xe lôi miền Tây.

Mình đã đi xích lô, xe bò, xe ngựa… nhưng thú thực hôm nay mới đi xe lôi. Mà nói thật,  phải đi vụng đấy!

Nhân lúc mấy thằng đệ đang làm toạ đàm về du lịch Kiên Giang thì mình lẻn đi (tất nhiên là sau khi nối với Hà Nội ngon lành).  Mình có ngồi lù lù ở đó thì cũng chỉ khiến chúng nó ngứa mắt, làm được cái gì, thôi biến đi cho rảnh.

Ra đến cửa bác Huỳnh gọi với, nói anh đi đâu tôi đưa đi. Mình bảo em đi bộ ra đây một tí thôi. Phải chối mãi mới không phải đi xe ô tô. Đấy, cái số mình sướng, nhiều khi muốn khổ cũng không được. Nói đi vụng là vì thế.

Lang thang ra bến tàu cao tốc ở Rạch Giá một lúc thì gặp anh Pha (tên cúng cơm là Thái Văn Minh) đang chạy xe lôi.

Anh Pha

Anh Pha hơn mình 4 tuổi nhưng cuộc mưu sinh nhọc nhằn khiến anh già trước tuổi, nói năng đã phều phào vì răng rụng vài chiếc. Với thâm niên gần hai chục năm chạy xe lôi, mình hỏi anh đã thuộc hàng lão làng ở Rạch Giá này chưa? Anh nói chưa, còn vài ông lớn hơn tui nữa.

Bây giờ ở miền Tây hai tỉnh còn nhiều xe lôi là An Giang và Kiên Giang? Nhưng số người chạy xe lôi ngày một ít vì bị các phương tiện khác cạnh tranh, nhất là xe ôm.

Mình hỏi anh Pha sao không kiếm cái xe gắn máy ngoắc vào chạy cho khoẻ. Anh Pha cười móm mém, nói "hổng có tiềng". Vả lại cảnh sát cấm xe gắn máy kéo.

Cũng phải thôi, ngồi trên chiếc xe lôi anh Pha đạp với tốc độ đi bộ mà còn thấy chông cha chông chênh, để xe gắn máy kéo lúc vào cua dám chắc ngã lộn tùng phèo.

Anh Pha chia chiếc xe lôi làm hai phần. Bộ đầu là cái xe đạp, bộ thùng là phần thùng xe được kéo ở phía sau. Xe anh Pha chỉ chừng 2 triệu nhưng cũng có cái lên tới 4-5 triệu. Bộ thùng bây giờ phần lớn mua ở bên Gò (Campuchia) về. Đây cũng là một minh chứng cho thấy người dân miền Tây dần dà không còn mặn mà với xe lôi nữa, chứ Hai Lúa còn chế được cả ro-bot thì ba cái thùng xe này nhằm nhò gì.

Mình hỏi anh làm ăn có được không, anh chỉ cười. Chở mình đi chừng 2 cây số, anh nói cho xin 50 chục. Mình rút ví nhìn anh cười, định trêu “đắt hơn taxi”, nhưng thôi, vì nghĩ thủ công bao giờ chả đắt hơn công nghiệp.

Người chạy xe lôi chú ý nhất tới cái khung (sườn) xe. Khung xe phải là loại tuýp tròn, bằng thép và gióng ngang.  Anh Pha bảo gióng ngang mới khoẻ và mới đặt được cái thùng phía sau lên. Một số xe lôi còn trang bị thêm cả bộ đề để đạp nhẹ hơn khi lên dốc hoặc lúc chở nặng. Xe chở hàng thì độn thêm nhíp, còn xe chở người thì chỉ cần 1-2 nhíp là cùng.

Giảm chấn bằng miếng cao su lốp ô tô

Một nhược điểm của xe lôi là hệ thống phanh. Bộ thùng của khách ngồi phía sau không có hệ thống hãm, tất cả chỉ trông mong vào bộ phanh xe đạp. Chính vì thế người đạp xe lôi đã chế thêm một phanh phụ bằng đế dép lốp. Khi cần giảm tốc độ, người điều khiển dùng chân đạp để chiếc dép lốp ma sát trực tiếp vào bánh xe sau.

Phanh đùm hay phanh đĩa?

Chiếc xe lôi rất duyên dáng. Nó mang dáng dấp của chiếc xe tay thuở trước. Mình đánh giá cao về tính thẩm mỹ của nó nhưng cũng thấy có đôi chỗ bất tiện. Anh Pha chở mình đi lòng vòng chừng 2 cây số mà nắng ong hết cả đầu. Mình hỏi anh ơi nhỡ mưa thì sao anh. Anh Pha nhổm đít, vẹo mông đạp thật mạnh mấy vòng cho có đà rồi ngoảnh lại nói: Thằng này này hỏi ngu mầy? Mưa thì trú chứ còn sao nữa.     

Hết phim!

Vài hình ảnh xe lôi:

 Bậc bước lên xuống

Nhíp 

Xi-nhan sang đường

Là mình, he he

Thơ và thợ thơ.

Giờ ai bảo mình đọc trọn vẹn một bài thơ nào đó trong SGK thì mình chào thua. Vì thế nên môn văn từ lớp 1 tới khi tốt nghiệp cấp III (1987) luôn dừng lại ở 6 phẩy 5, cho dù mình là học trò cưng của thầy chủ nhiệm Đào Công Vĩnh - GV Văn ở Trường cấp III Nguyễn Gia Thiều-HN.

Bảo yêu văn học thì hơi cuồng ngôn nhưng khiêm tốn mà nói thì mình cũng thích đọc, he he. Không nhớ hết 1 bài thơ nhưng bù lại mình nhớ tinh thần chung và chính xác chi tiết trong đó. Chẳng hiểu sao. 

Vì nhớ chi tiết nên ngẫm lại thấy có những câu thơ rất buồn cười. Ví như trong "Ta đi tới" bác Tố Hữu viết: “Đường ta rộng thênh thang tám thước” (có chỗ viết “tám bước”), nhưng sau đó mọi người góp ý nên sửa thành “Đường ta rộng thênh thang ta bước” cho thực sự “thênh thang”. 

Đang có mấy lô đất cùng chục căn biệt thự mà mình mời chào bã bọt mép rằng đất em ở khu dân trí cao, trước nhà có đường 12m (cả vỉa hè) khách còn chê ỏng chê eo, tám thước của bác Thành là cái đinh gì! Đến nước này chắc mai bảo mấy đứa quảng cáo lộ trước nhà “thênh thang” ? Rủi khách có vặn vẹo thì mình chỉ vô mặt hỏi: Đọc “Ta đi tới” của “Ngọn cờ đầu của thơ ca cách mạng” chưa?

Bác Nguyễn Kim Thành (Tố Hữu) còn có “Bài ca xuân 61” nghe phơi phới mà mỗi lần làm văn nói về vẻ đẹp và sức sống của quê hương đất nước là y như rằng mình bê vào. Đấy là câu: “Khói những nhà máy mới vươn cao”. Chung hình ảnh này, trong "Đất nước", bác Nguyễn Đình Thi cũng “Khói nhà máy cuộn trong sương sớm” .

Chẳng biết các nhà thơ có bị Đại nhảy vọt ở bên Tàu với nhà nhà luyện thép ám ảnh không chứ nhả khói kiểu này bảo sao dân cứ dựng lều phản đối? Chẳng những thế, làm quá nữa thì Nhà nước lấy gì để báo cáo với thế giới về Mục tiêu phát triển Thiên Niên Kỷ? Lại còn vi phạm Nghị định thư Kyoto mà VN ký năm 1998 nữa. Mình khẳng định môi trường thời các cụ viết những câu thơ trên rất trong lành, thế mà các cụ lại ô nhiễm?

Thơ phú nhiều chuyện lắm! Chất phác như bác Hoàng Trung Thông cũng phán một câu xanh rờn “Nước nổi lo chi bèo chẳng nổi” – Anh chủ nhiệm. Kinh không! Cũng may ơn nhờ Đổi mới nên kịp thời phát triển kinh tế dân doanh, quay ngược thành “Dân giàu nước mạnh” chứ không con cháu vua Hùng chết cả nút!

Nhiều công việc, thợ tay nghề càng cao thì sản phẩm càng chất lượng, với thơ không hẳn thế. Nhưng cũng khó, "vị nhân sinh" đôi lúc khiến người ta thành thợ thơ bất đắc dĩ!

He he, là mình nhặt nhạnh chi tiết để chuyện tếu thôi đấy nhá! Nhà văn nhà thơ cũng bị hoàn cảnh và lịch sử chi phối chứ nhỉ. Thoát khỏi nó, thoát khỏi thứ văn học minh hoạ thì tài vươn ra tầm quốc tế à?

Các cháu học sinh chớ bắt trước mà đưa mấy ý tầm bậy này vào bài kiểm tra, điểm 0 đó! Bác đang tán nhảm đấy! Ngay con bác đây cũng đang hì hụi chép văn mẫu bỏ mẹ, huống hồ! Bác nói phét thế cho vui, đừng tin!