Phong vị tết xưa

Chuyến xe cuối năm không còn một ghế trống. Trời se lạnh. Những giọt sương mai đọng trên kính bị gió đuổi chạy vèo vèo. Bên đường lác đác bà con kéo nhau đi chợ phiên sắm tết.

Cạnh tôi là một cô gái trẻ, cũng nhìn ra ngoài nhưng không phải ngắm mấy giọt nước đuổi nhau; cũng chẳng chú ý những người thiểu số gập người gùi những bó củi lớn sau lưng phía lối mòn. Cô chống cằm nhìn xa xăm, khuôn mặt thanh tú, đôi mắt có hàng mi dài, ướt rượt, đượm buồn.

Mười lăm năm trước, cũng chuyến xe này, chỉ khác nó quay đầu hướng về xuôi, mẹ cô đã đưa cô về nhập học một trường nghệ thuật. Sinh ra ở vùng núi cao nghèo đầy rẫy hủ tục nhưng trời phú cho cô giọng hát và khuôn mặt khả ái. Chả ai nghĩ mẹ đã sinh hạ cô trên nương, nuôi cô lớn bằng nước mó rau rừng.

Những tháng đầu đi học cô nhớ quay quắt gió núi hương rừng, nhớ ngày mây mù sục vào chăn ấm. Những năm đầu cô vẫn trở về thăm mẹ năm đôi lần vào dịp tết và ngày lễ. Sau đó những lần trở về căn nhà sàn trên núi thưa hơn. Lý do thì nhiều lắm...

Cô - bông hoa của núi rừng- ngày càng đẹp, càng kiêu sa. Mỗi lần soi gương cô tự hỏi mình có nét gì giống mẹ? Cô không tìm thấy hình ảnh người mẹ lam lũ tảo tần suốt ngày gục mặt xuống nương trên khuôn mặt đài các của mình. Ngay cái họ PHÀN của cô cũng khiến bạn học tò mò. Cô trốn tránh những ánh mắt hiếu kì ấy, lại càng không muốn trả lời những câu hỏi liên quan bằng cách gọi chệch thành PHAN, một họ phổ thông của người đồng bằng.

Năm nào bận không về mẹ cô lại khăn gói lặn lội xuống tận trường thăm, đem theo gạo, thậm chí cả mấy con gà. Bà sợ con bà đói như nó đã từng đói suốt những năm ấu thơ.

Những chú gà vượt chặng đường gần 500 cây số, qua 3 – 4 lần đổi xe chỉ đủ sức nháo nhác quang quác kêu khi thấy đám sinh viên ồn ĩ ào qua phòng bảo vệ, nơi bà ngồi, chờ con.

Bà chờ mãi chờ mãi... Bà còn ngồi đó đợi cô nếu mấy con gà không phóng uế ra sàn. Bác bảo vệ dù thông cảm, thậm chí thương hại, nhưng phải nhắc bà đem rọ gà ra ngoài. Thế là bà đành ngồi thu lu phía ngoài cổng, tay giữ chặt rọ gà, hướng vào trong lục tìm con trong đám sinh viên nói cười huyên náo.

Cô xuống, mắt trước mắt sau kéo mẹ sang quán nước phía xa. Quả tình cô không muốn bè bạn nhìn thấy người mẹ nhếch nhác với bộ quần áo dân tộc trên người. Cô im lặng còn mẹ cô sốt sắng dọn ra nào gạo nào đỗ nào gà... Mắt bà rực lên niềm vui, niềm kiêu hãnh. Bà vừa nói vừa hỏi (bằng thứ thổ ngữ chỉ cô và bà hiểu) vừa bày ra đủ mọi thứ mà không cần cô trả lời, không cần biết cô đang lúng túng, ánh mắt như trốn chạy trước sự tò mò hiếu kỳ của đám đông trong quán...

Lúc chia tay, bà hai tay bấu chặt tay con, rưng rưng bảo mẹ đang thêu dở cho con cái áo cưới, ở bản bạn bè mày lấy chồng có con cả rồi đấy!

Dân tộc thiểu số của cô có tập quán cô dâu tự may và thêu chiếc áo cưới cho mình. Chiếc áo nào đẹp, vừa vặn chứng tỏ sự đảm đang tháo vát và tài khéo của người vợ. Bà không muốn con bà không có chiếc áo cưới tử tế khi về nhà chồng nên dành toàn bộ thời gian và chút sức lực còn lại làm hộ cô bộ áo cưới. Có đêm trở bệnh không ngủ được, nghĩ đến con, bà nén đau ngồi dậy, thêm củi vào bếp, chong đèn thêu thùa tới sáng thì gục xuống, thiếp đi.

Một lần cô đang biểu diễn ở tỉnh bên, nghe ông bảo vệ điện có người mặc đồ dân tộc cô biết ngay mẹ. Cô điện lại nói con đang làm ở xa, không về được, mẹ về đi… Xong cô thừ ra, tâm trạng khó tả, vừa buồn, vừa bực, vừa thương mẹ và có chút gì cám cảnh, tự ti cho số phận mình.

Hôm về ông bảo vệ kể bà già cứ quanh quẩn ở cổng trực bảo vệ, ngập ngừng định gửi bọc gì đó xong lại thôi, đến chiều tối thì không thấy bà đâu nữa. Mãi sau này cô mới biết trong cái bọc ấy có thứ gì.

Cuộc sống ồn ào nơi phố thị cuốn phăng cô đi như những cơn sóng. Đôi lần chợt nhớ tới mẹ định dành thời gian về thăm thì lại gặp show diễn. Cô biết kiếp cầm ca ngắn lắm, tranh thủ lúc nào hay lúc ấy. Thế là tặc lưỡi.

Năm ngoái, cũng dịp giáp Tết như thế này, cô nhận tin mẹ ốm. Hủy toàn bộ kế hoạch biểu diễn tết, cô bắt xe về ngay. 500 cây số, 3 – 4 lần đổi xe, đi mất hai ngày, tối mịt tới đầu bản thì tang mẹ đã xong.

Thực ra khi nhận tin báo mẹ cô đã mất rồi. Dân bản kể trước lúc chết, bà ôm chặt chiếc áo cưới trong lòng, bà gắng nâng đầu thều thào, rằng chiếc áo này là áo cưới của cô, bà đã đem về trường cho cô nhưng chưa gặp, đừng chôn cái áo theo bà như phong tục. Chưa dứt câu, đầu bà ngật ra sau thở dốc ba bốn hơi rồi ra đi.

Cô quay sang nhìn tôi, hỏi tết rồi sao anh lên ngược? Anh không về với mẹ à? Không đợi câu trả lời, giọng run run, cô nói năm nay em về ăn tết với mẹ. Em phải về ăn tết với mẹ anh à. Nói xong cô òa khóc.