Dạy trẻ tính đố kị hẹp hòi?

Hôm rồi khi đọc truyện cho cháu nghe, tôi giật mình thấy mấy truyện đều có mô típ kẻ giàu sang thì tham lam, hèn mạt, độc ác; ngược lại, người nghèo bao giờ cũng tốt và cuối cùng chiến thắng kẻ giàu sang để có cuộc sống hạnh phúc.

Tôi tự trách mình sao vô tình tới mức vô duyên khi chọn sách có mô típ đơn điệu thế. Tai hại hơn, nó còn gieo vào lòng con trẻ suy nghĩ trên đời này giàu đồng nghĩa với độc ác, giàu là do dùng mưu ma chước quỷ chứ không phải do trí tuệ và lao động lương thiện mà nên.

Tôi không am hiểu lĩnh vực văn học nên không dám bàn sâu, chỉ băn khoăn nguyên gốc của các câu chuyện cổ tích ấy đúng là như vậy hay các sáng tác dân gian đã hư cấu để lồng vào đó yếu tố giai cấp.

Tự cổ xưa, triết học Phương Đông đã rất biện chứng khi đưa ra biểu tượng âm dương. Nó thể hiện quy luật bản chất và quan hệ giữa các thành tố: trong âm có dương, trong dương có âm; âm dương gắn bó mật thiết, vận động và chuyển hóa cho nhau. Trong một con người được coi là thiện vẫn tiềm tàng cái ác và ngược lại.

Một đứa trẻ tuổi mầm non mà bị đóng đinh vào nhận thức rằng cứ giàu là tồi tệ, xấu xa…thì quá máy móc, cứng nhắc và thiếu nhân bản. Nguy hại hơn, nó làm hỏng phương pháp tư duy của trẻ.

Trong thế giới phẳng, nhiều đứa trẻ sinh ra sau năm 2000 sẽ trở thành công dân toàn cầu. Và biết đâu đấy là xu thế tất yếu cho sự tồn tại? Vì thế các cháu phải có cái nhìn cởi mở và thoáng đãng.

Để sống trong thế giới ấy, con cháu chúng ta không chỉ tuân thủ cái đơn nhất mà còn phải biết chấp nhận cái đa dạng; chúng không thể mãi mãi thân phận làm thuê mà phải có ước mơ làm chủ... Cái quá khứ nực cười (thời bố mẹ ông bà chúng) rằng, hễ ai tóc phi dê, quần phăng, xức nước hoa, biết ăn ngon… là bọn tiểu tư sản đáng ghét, phải được gột rửa.

Hiện nay chẳng mấy người còn suy nghĩ ấy, nhưng cũng không nên chủ quan. Cách giáo dục áp đặt thay vì đàm phán để cùng đi tới sự nhất trí là một dị bản; giáo dục bằng hình mẫu cũng là một dị bản nữa... Kiểu giáo dục này cho dù ít nhiều có tác dụng ở một thời kỳ nhất định nhưng không phải không có hạn chế, nhất là trong giai đoạn hiện nay.

Tôi thích câu: “Bạn có thể trở thành bất kỳ ai”, tiếc rằng câu này chưa phổ biến trong trường học Việt Nam. Ngược lại, về các miền sơn cước, gặp học sinh thiểu số hỏi, sau này làm gì, cháu nào cũng thưa muốn trở thành cô giáo hoặc bộ đội.

Chốn thâm sơn cùng cốc, các em chỉ biết hai đối tượng ấy nên coi như thần tượng cũng là điều dễ hiểu. Nhưng ở đây muốn nói rằng, nếu không cho trẻ nhìn sự vật hiện tượng một cách đa diện, đa chiều thì tư duy của chúng sẽ nghèo nàn, tất sinh đố kị và định kiến.

Nước Mỹ giàu có và tiên tiến nhưng các bộ phận của chiếc máy bay Boeing vẫn được chế tạo ở nhiều quốc gia. Không phải nước Mỹ không làm được mà họ biết tận dụng ưu thế của nhau vì họ biết làm việc nhóm để dẫn tới thành công.

Còn chúng ta, từng cá nhân thực hiện một việc còn tàm tạm, hễ tham gia đông người là rất dễ hỏng. Bởi mỗi người Việt có cái TÔI to đùng mà ít khi đếm xỉa đến cái TA, khác hẳn với quan điểm, “bạn là bạn, tôi là tôi và cả hai làm nên chúng ta.” Cái TÔI không biết hòa cùng cái chung ấy suy cho cùng là do đố kị và định kiến mà ra./.

Ngô Thiệu Phong.